نقش امام هادی(علیه السلام) در تحکیم اندیشه مهدویت
دوران زندگانی حضرت امام هادی(ع) از ابعاد مختلف، زمانی بسیار حساس به شمار می‌آید و به همین نسبت رهبری شیعیان در این زمان نیز با حساسیت، دشواری‌ها و خطراتی همراه بوده است.
بر این اساس امام هادی(ع) در این زمان توانسته‌اند به خوبی نقش امامت خود را ایفا کنند و جامعه شیعه را رهبری نمایند.
یکی از برنامه‌ها و نقش‌های ماندگار امام هادی(ع)، تبیین و تحکیم اندیشه مهدویت بود که ایشان در دو عرصه تئوری و عملی به خوبی آن را به انجام رساندند:
1. نقش امام هادی(ع) در عرصه تئوری و تفکر و اندیشه:
امام هادی(ع) در این عرصه، با بیان روایات و احادیثی درباره اهمیت و برخی از ویژگی‌های دوران غیبت امام زمان(عج)، ضمن معرفی آن حضرت، بازتعریف روشنی از انتظار و تفکر مهدوی ارائه کردند.
این اقدام امام هادی(ع) علاوه بر آن که سبب شد شیعیان از غلتیدن در ورطه انحراف و تمایل به مدعیان مهدویت (که در آن زمان حتی گاهی از سوی حکومت عباسی بدان دامن زده میشد) مصون بمانند، باعث شد اندیشه مهدویت در قالبی درست تعریف شود به گونه‌ای که راه سوء استفاده از این اندیشه و تعیین مصداق برای امام زمان(عج) برای همیشه مسدود شود.
در اینجا تنها به نمونه‌ای از این احادیث اشاره می‌شود:
از صقر بن ابی دلف نقل کرده‌اند که گفت:
«از امام هادى(ع) شنیدم که فرمود: امام پس از من، فرزندم حسن است و پس از حسن، فرزند او قائم، کسى که زمین را از عدل و داد آکنده سازد همچنان که پر از ظلم و جور شده باشد.»
در روایت دیگری از داود بن قاسم جعفرى نقل کرده‌اند که گفت:
«از امام هادى(ع) شنیدم که مىفرمود: جانشین پس از من فرزندم حسن است و شما با جانشین پس از جانشین من چگونه خواهید بود؟
گفتم: فداى شما شوم براى چه؟ فرمود: زیرا شما شخص او را نمىبینید و بردن نام او بر شما روا نیست، گفتم: پس چگونه او را یاد کنیم؟ فرمود: بگویید: حجه آل محمد(عج).»
2. نقش امام هادی(ع) در عرصه عملی:
امام هادی(ع) علاوه بر تحکیم تفکر و اندیشه مهدویت که بدان اشاره شد، در عرصه عمل نیز به گونه‌ای اقدام کردند که سبب شد شیعیان چه در زمان خود ایشان و چه در زمان امام حسن عسکری(ع) و پس از ایشان در زمان غیبت امام زمان(عج) دچار بنبست و درماندگی نشوند.
ترویج، توسعه و تأکید بر ارتباط شیعیان با شبکه وکالت و نیابت از اقدام‌های مهمی بود که در زمان امام هادی(ع) عمق بیشتری یافت و زمینه را به بهترین شکل ممکن آماده کرد تا شیعیان ضمن پذیرش غیبت و پیمودن مسیر خود بدون حضور ملموس امام، براساس تفکری دینی، با ارتباط با نایبان و وکیلان امام، هم به لحاظ مالی به وظایف خود عمل کنند و هم از نظر پاسخگویی به احکام و مسائل شرعی هیچ گاه نسبت به دیگران احساس نیاز نکنند.
این اقدام در آن روز سبب شد جامعه شیعه با استفاده از دو منبع غنی کتاب و سنت و البته با پایه‌ریزی فقهی پویا بتواند به نظریه ولایت عامه فقها دست یابد و در دوران غیبت (هر چقدر هم طولانی باشد) روی پای خود بایستد و نه تنها در حل مشکلات درمانده نباشد بلکه به الگویی بسیار مناسب برای گروه‌ها، فرقه‌ها و حتی ادیان دیگر تبدیل شود که امروزه پس از قرن‌های متمادی، آنان به دنبال کشف و دریافت رمز موفقیت شیعه در حفظ و حراست و بالندگی خود در دوران غیبت امام زمان(عج) باشند.
نمونه‌هایی از این اقدام عملی امام هادی(ع) در منابعی همچون کمال‌الدین و تمام النعمه از شیخ صدوق و کتاب الغیبه از شیخ طوسی به شکل‌های گوناگونی آمده است که برای رعایت اختصار، از پرداختن به آن در این نوشتار صرف‌نظر می‌کنیم.
نوشته شده توسط دکتر قاسم خانجانی استادیار گروه تاریخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
M.E
۲۵ فروردين ۹۵ ، ۱۹:۵۲