عرفات تجلی‌گاه شناخت امام زمان(عج)

عرفات نام محلی است در نزدیکی مکه که یکی از اعمال حج در آن‌جا انجام می‌شود. واژه شناسان درباره معنای آن گفته‌اند: ادراک چیزی با تفکر در آثار آن را عرفات می‌گویند، از این رو سرزمین عرفات را عرفات می‌گویند.

در مورد علت نام گذاری آن چند مطلب نقل شده است:

1. از امام صادق علیه السلام سؤال شد: چرا عرفات را عرفات نامیدند؟ فرمودند: «به خاطر این‌که هنگام ظهر، حضرت جبرئیل علیه السلام به حضرت ابراهیم علیه السلام گفت: اعترف بذنبک و اعرف مناسکک؛[1] به پیامد (کارهای) خود اعتراف کن و اعمال (حج) خویش را بشناس».

2. «عرفت بموقفک بعرفة معرفة الله سبحانه امر المعارف و العلوم و عرفت قبض الله علی صحیفتک و اطلاعه علی سریرتک و قلبک؛[2] آیا در وقوف به عرفه، خدا را شناختی، معارف و علوم دینی را شناختی، آیا شناختی که خدا بر اعمال پنهان و آشکار تو آگاه است؟»

3. برخی گفتند که آدم و حوا در سرزمین عرفات، همدیگر را شناختند (یعنی سرزمین شناخت).[3]

4. حضرت ابراهیم علیه السلام در این جا برای قربانی کردن اسماعیل علیه السلام خواب دید و به وظیفه خود آشنا و عارف شد.[4]

بنابراین سرزمین عرفات، سرزمین شناخت و عرفان به خداوند و صفات او و شناخت وظایف است.

حج‌گزار باید در آن‌جا عارف شود که خدای سبحان به نهان و آشکار و صحیفه قلب او و رازهای آن و حتی آنچه برای خود او روشن نیست آگاه است، یعنی سرزمین عرفات محل ادراک و شهود است، به مضمون آیه «وَ إِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى».[5]

وقوف در عرفات برای واقف شدن انسان به معارف و علوم دینی و اسرار الهی نظام آفرینش است.[6]

فقیه و عارف سالک، میرزا جواد ملکی تبریزی رحمه الله می‌گوید: منتهای جدیت خود را به خرج بده که در عرفات به کمال معرفت نایل شوی.[7]

احرام حج از مسجد الحرام = یقظه و بیداری؛ وقوف به عرفات = تحصیل معرفت؛ وقوف به مشعر الحرام = بندگی و اطاعت از خدا؛ ورود به منی= وصول به رحمت الهی و گرفتن پاداش در روز عید قربان؛ ورود به مسجدالحرام برای طواف حج و اعمال دیگر= ورود به بهشت دنیا؛ رسیدن به خانه خدا (کعبه)= وصول به لقای تبارک و تعالی است. احتمال هم دارد، تجلی لقاء الله عزوجل برای او، در لقای امام و حجت خدا باشد که فرموده‌اند: «تمام الحج لقاء الامام».[8]

برای رسیدن به کمال معرفت الهی راه‌های مختلفی وجود دارد؛ اما بهترین و کامل‌ترین آنها، شناخت مخلوقی است که جمیع اوصاف خداوند (غیر از خالقیت) به او اعطا شده است و آن، شناخت بزرگ‌ترین آیه خداوند در این زمان، یعنی وجود مقدس امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

هرچند همه موجودات آیه‌ای از آیات اوست و به تعبیر امام حسین علیه السلام در دعای عرفه: «الهی علمت باختلاف الآثار و تنقلات الاطوار ان مرادک منی ان تتعرف الیّ فی کل شئ حتی لا اجهلک فی شئ؛ خدایا من از مختلف بودن آثار و نشانه‌های تو و گوناگون شدن حالات جهان، دانستم که غرض از آفرینش من، آن است که خود را در هر چیزی به من بشناسانی تا من در هیچ یک از موجودات این جهان نسبت به تو جاهل و غافل نباشم»، ولی واضح است که نشانه بودن همه موجودات برای خالق یکسان نیست و شدت و ضعف دارد. وجود انسان که همه خصوصیات رشد گیاهان و حرکت اختیاری حیوانات را دارد و علاوه بر آن دارای قوه تفکر و عقل است، بیشتر از بقیه موجودات، وجود پروردگار و اوصاف او را اثبات می‌نماید؛ لذا فرمودند: «من عرف نفسه فقد عرف ربه». پر واضح است که همه انسان‌ها با تفاوتی که در علم و قدرت و بقیه صفات دارند، آیه و آینه بودنشان برای خداوند یک‌سان نیست و هرچه اوصاف کمال و جلال و جمال در انسانی بیشتر باشد، علم و قدرت و عظمت پروردگار را زیادتر اثبات می‌کند.

بنابراین کامل‌ترین انسان از حیث واجد بودن همه اوصاف کمال، کامل‌ترین آیه و نشانه برای خداوند می‌تواند باشد و لذا امام شناسی بهترین راه خداشناسی است. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «ما الله عزوجل آیة هی اکبر منی؛[9] خداوند آیه‌ای بزرگ‌تر از من ندارد». و در زیارت امین‌الله ـ که از معتبرترین زیارات است ـ خطاب به امام معصوم علیه السلام می‌گوییم: «...مع مالک من الحجج البالغة علی جمیع خلقه»[10] و در زیارت آل‌یس آمده است: «و کلمتک التامة فی ارضک»[11] و در قرآن می‌خوانیم: «وَکُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ»[12] «بنا عرف الله و بنا عبدالله؛ من اراد الله بدء بکم و من وحده قبل عنکم»[13] و در دعای هر روز ماه مبارک رجب که از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف خطاب به نایب دوم ایشان صادر شده است آمده: «یعرفک بها من عرفک؛ هر کس تو را (خدای عزوجل) شناخت به واسطه آن آیات الهی (معصومین علیهم السلام) شناخت».

شاید صریح‌ترین جمله در این باب همان گفتار امام حسین علیه السلام است که فرمود: ای مردم! خداوند بندگان خویش را نیافریده مگر برای این‌که او را بشناسند... شخصی سؤال کرد: منظور از شناخت خداوند چیست؟ فرمودند: شناخت اهل هر زمانی نسبت به امامشان که اطاعت از او برای آنها واجب شده است.[14]

عرفات محل نزول اولیه آیه اکمال است. علامه طباطبایی رحمه الله بر آن است که آیه «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِینًا»[15] بر اساس برخی از روایات[16] این آیه در عرفه نازل شد، ولی پیامبر صلی الله علیه و به جهت برخی مصلحت‌ها آن را بیان نکرد و منتظر فرصت مناسب بود که در روز غدیر دستور اکید آمد: « یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ».[17]

عرفات محل حضور امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و اولیای الهی

از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند: «یفقد الناس امامهم، یشهد الموسم فیراهم و لایرونه؛[18] مردم به فراق امامشان گرفتار می‌شوند؛ او در مراسم حج حاضر می‌شود و آنان را می‌بیند، ولی مردم وی را نمی‌بینند». (که به قرائن روایات دیگر به معنای عدم شناخت است). و محمد بن عثمان عمری نایب دوم امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف گفت: «و الله ان صاحب هذا الامر لیحضر الموسم کل سنة یری الناس و یعرفهم و یرونه و لایعرفونه؛ به خدا قسم هر سال امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در مراسم حج شرکت می‌کند، مردم را می‌بیند و می‌شناسد و مردم هم او را می‌بینند ولی نمی‌شناسند».[19]

عارف گران‌قدر فیض کاشانی رحمه الله می‌فرماید:

یک طواف سر کوی ولی حق کردن

به زصد حج قبول به دیوان بردن

ایستادن نفسی نزد مسیحا نفسی

به زصد سال نماز است به پایان بردن

آری هنگامی که حضرت در مراسم حج حضور می‌یابد، و به طور طبیعی به اعمال حج مشغول می‌شود، قطعاً در عرفات حضور دارد؛ چرا که وقوف در عرفات واجب و از ارکان حج است.

آیت‌الله جوادی آملی در این مورد می‌نویسد: «از اسرار وقوف در این سرزمین، آن است که عموم مردم و گنه‌کاران، با اولیای الهی ارتباط پیدا کنند و به برکت حضور آنان، مشمول رحمت الهی قرار گیرند، همان طور که در سیر نزول، اولیای الهی واسطه فیض‌اند، در قوس صعود نیز اینان واسطه ترقی و کمال انسان‌اند. وجود مبارک حضرت بقیة‌الله عجل الله تعالی فرجه الشریفهر سال در مراسم حج و به‌ویژه در عرفات و منا حضور دارند... همچنین بسیاری از تربیت یافتگان و شاگردان خاص آن حضرت در میان حج‌گزاران حضور دارند و به مدد عنایت خاص حضرتش از ملکوت افراد آگاهی می‌یابند».[20]

شایان ذکر این‌که، اگرچه ممکن است مشکلات برخی زائران، ناخود‌آگاه به برکت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف حل شود، ولی چنین نیست که هر عمل خارق عادت و کرامتی ـ که در ایام حج و در سرزمین منا و عرفات روی داد ـ مستقیماً به دست وجود مبارک آن حضرت انجام گیرد. ممکن است ناآشنا یا سالمندی خیمه یا چادر خود را گم کند و یا در بین راه بدون زاد و راحله بماند، و یکی از اولیای الهی که تربیت شده مکتب ولایت ولی‌عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است او را راهنمایی کند. پس این شخص گرفتار، با واسطه به خدمت آن حضرت رسیده است نه بدون واسطه.[21]

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . علل الشرایع، ج2، ص173، المحاسن، ج2، ص65.

[2] . صهبای حج، ص346.

[3] . تاریخ و آثار اسلامی، ص177؛ فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ص 197؛ به نقل از تفسیر نمونه ج2، ص60.

[4] . تاریخ و آثار اسلامی، قائدان، ص177.

[5] . سوره طه/7. صهبای حج، ص416.

[6] . همان.

[7] . المراقبات، ج 2، ص225.

[8] . بحار الانوار 99، ص374. بر گرفته از هدف خلقت، سید ابوالحسن مهدوی، ص170.

[9] . نورالثقلین، ج5، ص491.

[10] . مفاتیح الجنان.

[11] . همان.

[12] . سوره یس/12.

[13] . مفاتیح الجنان.

[14] . علل الشرایع، ص9. برگرفته از هدف خلقت سید ابوالحسن مهدوی، ص59.

[15] . سوره مائده/3.

[16] . ر.ک: به الدر المنثور سیوطی و تفسیر عیاشی ذیل آیه و المیزان ج5، ص178 و ص209.

[17] . مائده/67. فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ص202.

[18] . کافی، ج1، ص337-338.

[19] . من لایحضره الفقیه، ج2، ص520.

[20] . صهبای حج، ص 433-434.

[21] . همان.

پدیدآونده: علی مصلحی